Hàng chục năm trước đây, Trung Quốc đã có chiến dịch san bằng rừng và thay thế một diện tích rừng lớn để làm nhà ở và trang trại, trồng trọt một vựa lúa nuôi sống một tỷ người trong nhiều thập kỷ.

Chiến dịch đã thành công. Khu vực đất đen trở nên quan trọng để cung cấp thức ăn cho dân số ngày càng tăng, và trong những thập kỷ tiếp theo, nhu cầu về đất canh tác cũng tăng lên. Ví dụ, trong 10 năm từ 1990 đến 2000, 3 tỉnh phía đông bắc Trung Quốc đã có thêm 2 triệu ha đất nông nghiệp, và ngày nay, khu vực đông bắc sản xuất tới 50% sản lượng lúa japonica của Trung Quốc, 41% đậu tương và 34 % ngô.

Nhưng việc mở rộng đất canh tác đã phải trả giá bằng hàng triệu ha rừng, đồng cỏ, đất ngập nước, và việc tiếp xúc ngày càng nhiều với gió và mưa đã dẫn đến xói mòn. Vào những năm 1950, đất đai quá phong phú đến mức người Trung Quốc nói rằng “một đôi đũa cũng có thể nảy mầm trong đó”. Hiện nay chất hữu cơ trong đất đã giảm tới 75%, và ở một số khu vực, lớp đất đen đang giảm từ 1 đến 2 mm mỗi năm.

Các nhà nghiên cứu tại Học viện Khoa học Trung Quốc ước tính rằng sản lượng đậu tương sẽ giảm từ 40% đến 60% và ngô sẽ khó phát triển trong khu vực nếu - trong trường hợp khắc nghiệt nhất - tất cả đất đen bị loại bỏ, bất kể lượng phân bón được sử dụng.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, tranh chấp thương mại toàn cầu hiện nay, Bắc Kinh đã tăng cường tập trung vào an ninh lương thực, bao gồm cả nỗ lực bảo vệ vùng đất quý giá nhất của đất nước. Đến năm 2025, Trung Quốc có kế hoạch cải thiện 10% chất hữu cơ trong gần 6,7 triệu ha đất đen. Đó là một khởi đầu tốt, nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với mức được hưởng trong những năm 1950.

Đất đen chỉ tồn tại ở một số nơi trên thế giới - ở trung tâm Âu-Á và đặc biệt là Ukraine, ở thung lũng sông Hoa Kỳ và Canada - và nó mạnh đến mức đôi khi tội phạm bị bắt vì buôn bán nó ở chợ đen.

Ở Trung Quốc, đất đai màu mỡ là sản phẩm của địa lý và lịch sử đặc biệt của khu vực. Mùa đông dài và lạnh giá làm chậm sự phân hủy của vi sinh vật, giữ lại nhiều chất hữu cơ trong đất. Và trong thời nhà Thanh, những người Mãn Châu cầm quyền đã quyết liệt bảo vệ các khu vực bản địa của họ, cho phép lớp đất đen phát triển không bị xáo trộn.

“Trung Quốc luôn nỗ lực rất nhiều trong việc bảo vệ an ninh lương thực”, Lam Hon-Ming, giáo sư tại Trường Khoa học Đời sống thuộc Đại học Hồng Kông Trung Quốc cho biết. Trước đây, hầu hết các nỗ lực đều nhằm tăng năng suất lương thực để cung cấp cho mọi người, thì giờ đây, họ nhận thức rõ hơn về tính bền vững và bảo vệ toàn bộ hệ sinh thái cho nông nghiệp, bao gồm cả bảo vệ đất.

Một trong những cách phổ biến nhất để bảo tồn đất là trả lại chất thải hữu cơ cho đất canh tác để duy trì độ ẩm cho đất, cải thiện độ phì nhiêu và chống xói mòn do gió và nước. Các chuyên gia có trụ sở tại Lishu, tỉnh Cát Lâm đã đến từng nhà để thuyết phục nông dân không đốt hoặc dọn sạch thân và lá còn sót lại, như truyền thống của địa phương.

Sự nóng lên toàn cầu khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn. Nhiệt độ trung bình ở vùng đất đen của Trung Quốc ngày nay cao hơn gần 2 độ C so với 50 năm trước, một sự khác biệt đủ lớn để tăng tốc độ phân hủy chất hữu cơ trong đất nhanh hơn. Các hiện tượng thời tiết cực đoan, như hạn hán và lũ lụt, cũng làm mất nhiều đất hơn.

Li Zhao, nhà nghiên cứu rủi ro khí hậu tại Greenpeace East Asia, cho biết: “Mặc dù nhiều nhà nghiên cứu Trung Quốc đã và đang làm việc để giúp ngành nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu, nhưng phản ứng tổng thể của quốc gia vẫn bị tụt hậu. “Cần phải thực hiện những chiến lược thích ứng có hệ thống hơn”.

Mùa hè năm ngoái, 11 người đã bị kết án tới 7 năm tù vì khai thác và bán trái phép đất đen ở tỉnh Hắc Long Giang, một loạt các phiên tòa cho thấy Trung Quốc sẵn sàng sử dụng cơ quan thực thi pháp luật để bảo vệ đất đai. “Chúng ta phải đảm bảo rằng đất đen sẽ không suy giảm và thoái hóa”, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết trong chuyến thăm năm 2020 tới tỉnh Cát Lâm.

Huy Hoàng (Theo Bloomberg)