Sinh năm Canh Thìn (1940), theo cách tính tuổi dân gian thì Nguyễn Hồng Quang - Chủ tịch Hội cựu Thanh niên Xung phong (TNXP) tỉnh Vĩnh Phúc đã sang tuổi 82 – 83. Vậy mà giọng nói vẫn lanh lảnh như lệnh giót, tính tình nhộn nhàng như mới đôi mươi; việc gấp gáp thì đôi chân vẫn như sáo nhảy; trí nhớ đâu ra đó, nhất là mỗi khi nói về các thế hệ Hội cựu TNXP của tỉnh.

- “Dịp 28 tháng 3 năm nay, Hội cựu TNXP có chút việc cần nhà báo giúp!” Nguyễn Hồng Quang thổ lộ. Tôi nhanh nhảu:

- “Giúp. Bởi 63 tỉnh thành trong cả nước, duy nhất có Hội của ông không được tỉnh để trong diện cấp kinh phí hoạt động chứ gì? Mà kêu thuê, khóc mướn... không thuộc cái tạng của tôi đâu nhé!”. Không bắt nhời tôi, Quang thả lời tằng tằng:

- “Muốn được kết nối với GS.TS Hoàng Chí Bảo, mời ông nói về tấm gương Chủ tịch Hồ Chí Minh với đại diện hơn 7.000 cựu TNXP và đại biểu thanh niên toàn tỉnh Vĩnh Phúc trong Lễ kỷ niệm 70 năm Bác Hồ tặng Liên phân đội TNXP 312 Vĩnh Phúc (28/3/1951 - 28/3/2021) 4 câu thơ bất hủ!”. Nói vậy, rồi Quang dõng dạc: “Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết chí ắt làm nên”! Quang dứt lời, tôi chen ngang:

- “Bốn câu thơ này, Bác dạy TNXP tại tỉnh Bắc Cạn vào một ngày cuối tháng 3 năm 1951 chứ đâu phải ở Vĩnh Phúc!” Nguyễn Hồng Quang ngồi ngay lại như thầm nhắc với tôi rằng: “Quang nói với cương vị Chủ tịch Hội cựu TNXP giàu trách nhiệm với lịch sử, với sự kiện”. Tiếp nối, lời tuôn sầm sập:

“Kháng chiến chống Pháp, quốc lộ 3 là huyết mạch giao thông nối biên giới với các tỉnh phía Bắc; là mạch chủ vận chuyển vũ khí, lương thực, nhu yếu phẩm phục vụ các chiến dịch. Vì thế, giặc Pháp dùng đủ các loại máy bay ném bom ác liệt, phá hủy cầu, cống nhằm triệt đường kháng chiến của nhân dân ta... Vào thời điểm đó, Liên phân đội TNXP 312 của Vĩnh Phúc được thành lập ở thôn Trại Chuối, xã Quang Sơn, huyện Lập Thạch, rồi hành quân bộ, vượt đèo, lội suối xuyên đêm hàng trăm cây số sang tỉnh Bắc Cạn. Đơn vị TNXP 312 được giao nhiệm vụ xây dựng, sửa chữa và bảo vệ cầu Nà Cù, thuộc địa phận huyện Bạch Thông. Cây cầu gỗ dài 12m này thành trọng điểm địch đánh phá rất ác liệt. Ngoài xây dựng, sửa chữa, bảo vệ cầu, đơn vị TNXP 312 còn đảm nhiệm nhiều việc, như: Đục đá, phá mìn, làm hầm chứa vũ khí, cáng thương binh về hậu cứ, vận chuyển lương thực, thực phẩm đảm bảo hậu cần cho bộ đội... Mùa mưa, lũ đổ về, cây cầu Nà Cù thường bị cuốn trôi, TNXP lại phải lao theo dòng lũ neo giữ lấy cầu... Đơn vị mãi ghi nhớ gương Vũ Viết Thân, quê xã Đức Bác, huyện Lập Thạch (nay là Sông Lô) 6 lần lao theo dòng nước xoáy, co kéo quyết giữ lấy cầu. Thân được bầu là chiến sĩ thi đua, được dự Đại hội Anh hùng Chiến sĩ thi đua toàn quốc lần thứ nhất năm 1952. Đơn vị TNXP 312 cũng là đơn vị liên tiếp lập công lớn cùng bộ đội chủ lực đánh tan 2 đơn vị Lơ Pa và Sác Tông của Pháp tại Đông Thất Khê... Vì thế nên, khoảng 8h tối ngày 28/3/1951, đơn vị mới có vinh dự được Bác Hồ đến thăm. Bác dành cho TNXP 312 tình cảm, yêu thương đặc biệt. Người hỏi đồng chí Ngô Kế là Liên phân đội trưởng đơn vị:

- Chú Kế, đây là TNXP tỉnh nào? Ngô Kế đáp:

- Dạ! Thưa Bác, chúng cháu là TNXP Vĩnh Phúc! Bác hỏi mọi người:

- Có ai nhớ nhà không. Ăn uống, sinh hoạt, học tập ra sao? Nghe trả lời xong, Bác lại hỏi:

- Các cháu từ Vĩnh Phúc lên đây mất mấy ngày? Mọi người đồng thanh:

- Thưa Bác. Chúng cháu đi mất 6 ngày ạ! Bác cười vui: Các cháu đi chậm quá. Còn Bác một đêm có khi đi được tới 40km! Bác căn dặn:

- Đã là TNXP thì bất kỳ việc gì trên giao, dễ hay khó, to hay nhỏ, ở lĩnh vực nào đều phải xung phong! Dặn rồi, Bác lại hỏi:

-  Các cháu có thấy người ta đào núi không? Tất cả đồng thanh:

- Thưa Bác có ạ. TNXP chúng cháu đang đào núi ạ!

- Có thấy ai lấp được biển không? Mọi người ngơ ngác, vì chưa ai biết biển. Bác kể chuyện nhân dân Hải Phòng lấp biển để lấy đất trồng cấy… Cuối cùng, Bác nói: Bây giờ Bác tặng các cháu 4 câu thơ: “Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết chí ắt làm nên”! Bác đọc 2 lần để mọi người nhớ. Sau đó, Bác bắt nhịp bài ca “Kết đoàn”. Tiếng hát vang lên, lan xa. Bác chia tay, rồi đi về phía chân đồi. Tất cả đơn vị đứng dậy, đồng loạt hô to: “Bác Hồ muôn năm, Bác Hồ muôn năm, Bác Hồ muôn muôn năm”!...

Nguyễn Hồng Quang nối tiếp mạch chuyện mỗi lúc một sôi nổi: “Trải qua nhiều thế hệ đã có hàng vạn nam, nữ thanh niên Vĩnh Phúc làm đơn tình nguyện gia nhập lực lượng quan trọng này của đất nước do Bác Hồ sáng lập chỉ đạo thực hiện vào ngày 15/7/1950 làm nhiệm vụ chiến đấu, phục vụ chiến đấu, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước; với tầm nhìn tư tưởng “Trường học lớn TNXP”. Lực lượng TNXP nhanh chóng phát triển từ 225 đội viên lên tới trên 2 vạn trong thời gian ngắn, sát vai cùng bộ đội trên mọi nẻo đường chiến dịch. TNXP Việt Nam đã cùng bộ đội lên Tây Bắc, Thượng Lào xây dựng thế trận bao vây, tiêu diệt Tập đoàn cứ điểm quân đội viễn chinh Pháp tại Điện Biên Phủ, làm nên chiến thắng lịch sử “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” buộc đế quốc Pháp phải ký hiệp định lập lại hòa bình trên đất nước Việt Nam...

Vâng lời Bác, TNXP cũng trở thành lực lượng xung kích đầu tiên làm nhiệm vụ hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục kinh tế, xây dựng các cơ sở công nghiệp ban đầu của CNXH, chuẩn bị nhân tài, vật lực của hậu phương lớn miền Bắc chi viện cho tiền tuyến lớn miền Nam đánh Mỹ... Đáp lại lòng khát khao thống nhất đất nước của Bác kính yêu, lớp lớp TNXP sôi nổi nối tiếp nhau vào trận tuyến với tinh thần: “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”; quyết giữ mạch giao thông: “Sống bám đường, chết kiên cường dũng cảm”, “Tiếng hát át tiếng bom” như lẽ sống của tuổi trẻ. Từ Bắc chí Nam, thanh niên chỉ một ý chí “Nơi đâu chiến trường cần, TNXP có mặt; nơi nào có giặc, TNXP xuất quân”; sát cánh cùng bộ đội chiến đấu ở hầu hết các chiến trường... cho tới chiến dịch Hồ Chí Minh - Mùa xuân đại thắng 1975 giải phóng hoàn toàn miền Nam, non sông thu về một mối; tất cả đều có sức thôi thúc thần kỳ từ 4 câu thơ dăn dạy TNXP của Bác Hồ vô vàn kính yêu”!...

Tư chất TNXP lanh lợi, ý thức truyền lửa cho các thế hệ thanh niên âm ỉ, hừng hực trong trái tim nhiệt huyết đến lạ lùng của Nguyễn Hồng Quang. Ông nói về công việc của Hội, của đất nước mà rành rõ như chuyện nhà chuyện cửa:

“30/4/1975 - Đất nước thống nhất. Một thế hệ TNXP mới ra đời mang trong tim lời Bác dạy qua 4 câu thơ như thần lực tiếp nối các thế hệ của cha, anh hăng hái đến mọi miền đất nước, khắc phục hậu quả chiến tranh, góp phần xây dựng quê hương đất nước giàu mạnh, đưa ánh sáng văn hóa cách mạng của Đảng đến các vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số, nơi biên cương hải đảo của Tổ quốc. Bốn câu thơ: “Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết chí ắt làm nên” hiện hữu như “chìa khóa vàng” mở ra trang sử mới cho hàng triệu thanh niên có cơ hội vượt lên, lập công, cống hiến và trưởng thành trên khắp các mặt trận xây dựng kinh tế và bảo vệ toàn vẹn cõi bờ Tổ quốc!”.

71 năm qua, trong trang sử hào hùng của dân tộc, có sự hãnh diện của lực lượng TNXP trong đó có các thế hệ TNXP tỉnh Vĩnh Phúc được Bác Hồ trực tiếp dăn dạy qua 4 câu thơ từ 70 năm trước, mãi là sức mạnh diệu kỳ để thanh niên luôn biết vượt lên, để cựu TNXP Vĩnh Phúc dù khó mấy cũng luôn biết cách truyền lửa, quan tâm đến nhau vì cái tình cái nghĩa, thăm nhau khi đau yếu;  tặng sổ tiết kiệm cho những cựu TNXP khó khăn; trao nhau những ngôi nhà tình nghĩa... Bốn câu thơ Bác dạy TNXP mãi mãi thôi thúc lớp lớp thanh niên cùng Đảng bộ và nhân dân quyết phấn đấu đạt danh hiệu tỉnh Nông thôn mới bền vững và phát triển. Ở đó, lớp lớp những cựu TNXP của Vĩnh Phúc sẽ góp sức truyền lửa ý chí cách mạng để thanh niên luôn tự biết: “Quyết chí ắt làm nên”!

Vĩnh Phúc - Hà Nội; Cuối tháng 3/2021

Nhà văn, nhà báo Nguyễn Uyển