NXB Mai Lĩnh đã đóng góp nhiều công vào việc khai trí những năm đầu thế kỷ 20 ở Việt Nam. 

Tọa đàm tháng Tư đã được Câu lạc bộ người yêu sách Nguyễn Huy Tưởng tổ chức với chủ đề: “Nhà xuất bản Mai Lĩnh, vàng son một thuở” tại Thư viện Quốc gia Việt Nam (Hà Nội). 

 Tham gia buổi tọa đàm có các nhà phê bình, nhà nghiên cứu, nhà văn, nhà xuất bản, con cháu từ Nam ra Bắc của dòng họ Đỗ.

Nhà xuất bản Mai Lĩnh được sáng lập bởi nhà nho Đỗ Văn Phong, quê làng Xuân Mai, huyện Kim Anh, tỉnh Phú Yên, nay thuộc huyện Sóc Sơn (Hà Nội). Cụ Phong là một nhà nho gia thế bậc trung lưu, kiến thức sâu, bang giao rộng, sớm có lòng yêu nước, nên sớm tham gia phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục và Đàn Thiện.

Cái tên Mai Lĩnh được ghép bởi hai chữ làng Mai và núi Lĩnh nơi cố hương của cụ như để nhắc nhở con cháu đời đời không được quên quê hương xứ sở. Mai Lĩnh còn mang nghĩa là tổ tiên mãi hưng thịnh và phát tiết lâu dài.

Ngay từ những ngày đầu thành lập, Mai Lĩnh sớm quy tập được các nhà báo, nhà văn xuất sắc đương thời cộng tác như: Phùng Bảo Thạch, Lan Khai, Tam Lang, Ngô Tất Tố, Nguyễn Tuân, Phạm Tất Đắc, Nguyễn Triệu Luật, Vũ Bằng…

Các tác phẩm văn học có giá trị của các nhà văn tiêu biểu được xuất hiện lần đầu tại từ Nhà xuất bản Mai Lĩnh như: Tắt đèn (Ngô Tất Tố),1939; Làm đĩ (Vũ Trọng Phụng),1939; Việc làng, Lều chõng (Ngô Tất Tố), 1941; Ngọn đèn dầu lạc (Nguyễn Tuân), 1941...

Nhiều sách nghiên cứu có giá trị, được ra đời từ Nhà xuất bản Mai Lĩnh như: Phê bình Nho giáo của Trần Trọng Kim, Việt Nam văn học tập 1, tập 2; Mặc Tử; Kinh dịch (Ngô Tất Tố), 1940,1942, 1943; Nguyễn Tường Tộ; Những trang sử vẻ vang (Nguyễn Lân), 1942, 1943; Nhân cách phụ nữ (Nguyễn Lương Bích), 1942; Trẻ con hát trẻ con chơi (Nguyễn Văn Vĩnh), 1943…

Hàng loạt truyện trinh thám ăn khách của Phạm Cao Củng như: Bóng người áo tím, Đám cưới Kỳ phát, Đôi hoa tai của Bà Chúa… Ngoài ra, còn hàng chục đầu sách của Phạm Cao Củng, ký bút danh Văn Tuyển cũng được Mai Lĩnh cho ra đời.

Hiện tại ở Thư viện Quốc gia lưu trữ 149 cuốn sách của Nhà xuất bản Mai Lĩnh, 90 cuốn tài liệu lưu dạng điện tử, 59 cuốn bản giấy. Cuốn sách được in sớm nhất là năm 1925, còn lại được in trong những năm 1930 – 1944, có 4 cuốn được in trong năm 1951 – 1954.

Nhà văn Vũ Từ Trang chia sẻ: “Nhà xuất bản Mai Lĩnh tập trung xuất bản những cuốn sách mang tư tưởng chống chế độ thực dân và phong kiến. Sách của nhà Mai Lĩnh ủng hộ những người lầm than, nghèo khổ bị bóc lột. Chính vì quan điểm này, nhà xuất bản Mai Lĩnh đã nhiều lần bị các nhà cầm quyền đương thời nhắc nhở, đe dọa. Cuốn “Tắt đèn của nhà văn Ngô Tất Tố vừa in ra đã bị cấm lưu hành. Cuốn “Làm đĩ” của nhà văn Vũ Trọng Phụng cũng bị thu hồi. Phải đương đầu với nhiều sự kiểm duyệt gay gắt, Nhà xuất bản Mai Lĩnh vẫn giữ quan điểm: “Cái gì có lợi cho dân trí, là in, là xuất bản”.

Phác thảo về nhà xuất bản Mai Lĩnh, nhà báo Kiều Mai Sơn nói: “So sánh các nhà xuất bản như Đời Nay, Tân Dân, Hàn Thuyên với nhà xuất bản Mai Lĩnh thấy rõ ràng hướng đi là khác nhau. Nhà Mai Lĩnh tập trung xuất bản những cuốn sách mang tư tưởng chống chế độ thực dân và phong kiến, là sách chống cường quyền. Có Nhà xuất bản Mai Lĩnh mới xuất bản được những cuốn sách văn học, văn hóa nghệ thuật giá trị đến ngày nay”.

Tồn tại chưa được 10 năm (1936 – 1944), nhưng dấu ấn của Nhà xuất bản Mai Lĩnh không bao giờ có thể phai mờ, góp phần nâng cao dân trí, mang lại những giá trị tốt đẹp cho văn học nghệ thuật Việt Nam.

Hoàng Ngọc