Việc xây dựng, sớm ban hành một luật riêng về đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) là đề xuất, kỳ vọng của rất nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước, các chuyên gia, đối tác phát triển… nhằm tạo môi trường pháp lý hoàn chỉnh cho hoạt động đầu tư PPP.

Dự thảo Luật PPP được kỳ vọng sẽ giảm áp lực đầu tư công, thu hút nguồn vốn đầu tư hạ tầng

Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, việc ban hành Luật PPP quy định chi tiết cho hoạt động PPP hiện nay mới chỉ dừng ở cấp Nghị định, chịu sự điều chỉnh của nhiều Luật như: Ngân sách Nhà nước, Đầu tư, Đầu tư công, Bảo vệ môi trường, Doanh nghiệp, Đất đai, Xây dựng, Đấu thầu... Vì vậy, để thúc đẩy đầu tư PPP thì cần có khung pháp lý ổn định cho hợp đồng PPP dài hạn, nhiều rủi ro, đầu tư quy mô lớn. Nhà đầu tư cũng như các bên cho vay thường yêu cầu tính ổn định của các pháp luật điều chỉnh hợp đồng.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, hiện khung pháp lý còn thiếu các cơ chế tổng thể bao gồm các hình thức hỗ trợ, ưu đãi và bảo đảm đầu tư từ phía Nhà nước cho nhà đầu tư PPP để tăng tính hấp dẫn của dự án cũng như bảo đảm việc thực hiện dự án thành công, do đó cần thiết ban hành Luật PPP.

Dự thảo Luật PPP được bố cục thành 11 Chương với 102 điều, trên cơ sở kế thừa Nghị định số 63/2018/NĐ-CP về PPP với 07 loại hợp đồng cơ bản theo 03 nhóm: Thu phí từ người sử dụng – BOT, BTO, BOO, O&M; Nhà nước thanh toán theo chất lượng dịch vụ - BLT, BTL; Đổi nguồn lực công lấy công trình – BT. Dự Luật quy định về hoạt động: Đầu tư theo hình thức PPP; quản lý Nhà nước về đầu tư theo hình thức PPP; quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân liên quan đến hoạt động đầu tư theo hình thức PPP. Dự Luật này áp dụng đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia hoặc có liên quan đến hoạt động đầu tư theo hình thức PPP. Dự Luật này được kỳ vọng sẽ giảm áp lực đầu tư công và hút được nguồn vốn đầu tư hạ tầng vì PPP chính là đầu tư các dự án BOT hay BT. Vấn đề được nhắc tới nhiều nhất chính là cơ chế chia sẻ rủi ro doanh thu: 50 -50.

Chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh

Trước đó, phát biểu tại buổi tọa đàm “Giải pháp thúc đẩy đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông vận tải theo phương thức PPP” diễn ra ngày 8/11, tại Hà Nội, nhiều nhà đầu tư cho biết, họ đang đặt kỳ vọng rất lớn vào dự thảo Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư sẽ được Quốc hội xem xét cho ý kiến trong vài ngày tới, để qua đó các vướng mắc khó khăn về pháp lý sẽ được tháo gỡ.

Trong lĩnh vực giao thông vận tải, đến nay đã thu hút được 220 dự án theo phương thức PPP với tổng vốn đầu tư 387.000 tỷ đồng. Trong đó nhiều dự án đã được hoàn thành, góp phần tích cực hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy việc hiện thực chủ trương khuyến khích đầu tư theo phương thức PPP nói chung và đầu tư theo phương thức PPP vào lĩnh vực giao thông vận tải nói riêng bộc lộ không ít bất cập. Do đó, kết quả thu hút vốn và chất lượng các dự án đầu tư chưa đạt như kỳ vọng, nhất là nguồn vốn nước ngoài đầu tư vào kết cấu hạ tầng giao thông vận tải còn hạn chế.

Các dự án PPP gặp không ít vướng mắc về cơ chế, chính sách, dẫn đến tình trạng triển khai chậm, kém hiệu quả và xung đột lợi ích giữa các nhà đầu tư và người sử dụng dịch vụ công, tạo dư luận tiêu cực về dự án PPP, nhất là trong lĩnh vực giao thông vận tải.

Theo Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Nhật cho biết sau nhiều năm triển khai, hình thức đầu tư PPP nói chung và BOT nói riêng đã có sự đóng góp quan trọng, nhất là với quá trình xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông trên cả nước. Dù vậy, việc áp dụng hình thức BOT cũng đã phát sinh nhiều cái chưa được, một phần không nhỏ là do khung pháp lý cho hình thức này trước nay chỉ qua các nghị định, thông tư, quyết định mà chưa có một văn bản cấp luật đủ mạnh, đảm bảo để các nhà đầu tư yên tâm bỏ vốn, khi mà các dự án thường kéo dài từ 15 - 20 năm, là một thời gian rất dài đi kèm với mức độ rủi ro cao.

“Về những bất cập này, trong hai năm 2018 - 2019, chúng tôi đã tiếp 125 đoàn làm việc, thanh kiểm tra về các dự án PPP và rút được ra rất nhiều bất cập trong các dự án này. Hiện nay, Bộ Giao thông Vận tải đánh giá cao dự luật PPP với sự chủ trì của Bộ Kế hoạch và Đầu tư và sự góp ý của nhiều bộ, ngành khác”, Thứ trưởng Nguyễn Nhật nhấn mạnh.

GS.TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài cho rằng, nếu chúng ta vẫn cứ ngại không dám mở ra cơ chế thì khó có thể huy động được vốn và nhà đầu tư cũng lúng túng khi muốn đầu tư vào.

Dẫn chứng về vấn đề này, theo GS.TSKH Nguyễn Mại, chúng ta mất 5 năm trong việc đề ra cơ chế nước sạch, năng lượng nhưng cho đến năm 2017 mới có quyết định về giá điện mặt trời.

“Trong lĩnh vực giao thông vận tải, cơ chế bảo đảm quan trọng nhất là nhà đầu tư được Bộ Giao thông vận tải và địa phương bảo đảm lộ trình thu phí. Xung đột giữa nhà đầu tư và người dân địa phương sẽ gây lỗ cho nhà đầu tư. Mong rằng cơ chế đảm bảo này sẽ rõ ràng hơn, cụ thể hơn trong Luật PPP để đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư.” GS.TSKH Nguyễn Mại nêu quan điểm.

Cũng theo Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, trong Luật PPP, cần làm rõ cơ chế bảo lãnh, Nhà nước phải cam kết hỗ trợ công trình trong việc giải phóng mặt bằng để có thể tiến hành dự án theo đúng kế hoạch. Trong đầu tư theo phương thức đối tác công tư có thể nói cơ chế bảo lãnh, chia sẻ rủi ro là nội dung quan trọng nhất. Thiếu cơ chế bảo lãnh, chia sẻ rủi ro là nguyên nhân chính hạn chế sự hấp dẫn của nhà đầu tư nhất là đối với nhà đầu tư nước ngoài.

“Khâu quan trọng nhất tôi cho rằng đấy là khâu tổ chức thực hiện, bởi dù có tốt đến mấy nhưng khâu tổ chức của chúng ta không hiệu quả thì sẽ nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực trong quá trình đấu thầu thực hiện dự án, không sòng phẳng trong quan hệ công - tư. Cùng với đó mô hình tài chính của dự án PPP là bài toán khó nhất bởi rủi ro đầu tư dài hạn, tính nhạy cảm về chính trị và xã hội của kết cấu hạ tầng. Ra quyết định đầu tư là khâu đầu tiên quan trọng nhất bảo đảm hiệu quả kinh tế xã hội của dự án”, GS. Nguyễn Mại phân tích.

Tình trạng lãng phí bắt nguồn từ cơ quan ra quyết định đầu tư không dựa trên cơ sở khoa học theo phương pháp hệ thống và toàn diện. Dự thảo Luật PPP cũng cần lưu ý bố trí đủ nguồn lực cho từng dự án trên cơ sở lợi nhuận khả thi để đảm bảo hiệu quả kinh tế - xã hội.

Khánh An